Można powiedzieć, że psychoterapia indywidualna prowadzona w nurcie psychoanalitycznym nie wymaga od pacjenta ani szczególnej jego aktywności ani specjalnego, „merytorycznego” przygotowania. Pacjent proszony jest przede wszystkim o to, by bez skrępowania i „cenzurowania” wypowiadał wszystkie treści, myśli i skojarzenia jakie mu w danym momencie przychodzą do głowy. Można powiedzieć, że właściwie nie ma znaczenia, o czym pacjent będzie mówił (albo raczej, że wszystko, co powie pacjent, niezależnie od tematu, ma znaczenie), każda bowiem informacja wypowiadana przez niego ukazuje obraz świata i jego samego widzianego jego oczami i odbieranego jego uczuciami.

Rolą psychoterapeuty jest interpretacja wypowiadanych przez pacjenta treści, kojarzenie ich z wydarzeniami z jego przeszłości i teraźniejszości oraz wskazywanie, jaki wpływ mogły one mieć na kształtowanie jego charakteru oraz sygnalizowanych przez pacjenta problemów. Wszystkie te zabiegi służyć mają pogłębieniu tzw. „wglądu” pacjenta, czyli zmiany dotychczasowej percepcji problemu, której celem jest doprowadzenie do nowego, głębszego i pełniejszego jego rozumienia, dzięki czemu może on okazać się prostszy do rozwiązania niż się początkowo wydawało.